Spotkanie rozpoczął Pan Szymon Liszka Prezes Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii oraz Prezes Ogólnokrajowego Stowarzyszenia “Poszanowanie Energii i Środowiska”, która powitała uczestników i zachęciła do aktywnego udziału w warsztacie.

Następnie, prowadzenie obrad przejął Pan Jan Twardowski, który w czasie warsztatu pełnił rolę moderatora.

Pierwszą prezentację przedstawił Pan dr hab. Arkadiusz Węglarz, z Krajowej Agencji Poszanowania Energii. Przedstawił w niej główne ustalenia wynikające z krajowej strategii podnoszenia umiejętności pracowników sektora budowlanego. W prezentacji, prelegent wskazał, że do realizacji strategii renowacji budynków w kraju obecnie brakuje około 400 tys. pracowników branży budowalnej. 

Następnie głos zabrała Pan Michał Łaczmański, Zastępca Naczelnika Wydziału Zarządzania i Planowania Funduszami Europejskimi reprezentujący Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach. Przedstawiła prezentację pt. „Rynek pracy w obszarze zielonej gospodarki w woj. śląskim”. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych na ok. 300 przedsiębiorcach z potencjałem do tworzenia zielonych miejsc pracy i ok. 300 przedsiębiorcach już należących do zielonej gospodarki w woj. Śląskiego prelegent przenalizował sytuacje na rynku pracy w regionie ze szczególnym uwzględnieniem sektora budownictwa.  W firmach z potencjałem do tworzenia zielonych miejsc pracy w co 6 brakuje pracowników na stanowiskach przyczyniających się do ochrony środowiska zwłaszcza wśród małych przedsiębiorstw prowadzących działalność w sektorach: Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; Dostawa wody; Gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją; Budownictwo. W przypadku firm już działających w obszarze zielonej gospodarki tylko 13% deklaruje braki kadrowe, przy czym nie występują w tej grupie reprezentanci sektora budowlanego. Natomiast, to właśnie przedsiębiorcy z sektora budownictwa już działający w obszarze zielonej gospodarki deklarują najczęściej planowane zwiększenie zatrudnienia do roku 2027. Według ekspertów zaproszonych do badania Wojewódzkiego Urzędu Pracy, budownictwo jest jednym z sektorów rozwoju zielonej gospodarki w woj. śląskim ze wskazaniem w stronę: budownictwa ekologicznego–wydajnego energetycznie, produkcji energii elektrycznej czy zarządzania zasobami wodnymi. Pod koniec swojego wystąpienia Pan Łaczmański przybliżył źródłowe finansowania zielonych umiejętności z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus oraz Podmiotowego Systemu Finansowania. Pokrótce opisując zasady interwencji 10.17. Kształcenie osób dorosłych – FST (Szkolenia, walidacja, certyfikacja, studia podyplomowe dla osób dorosłych z 7 podregionów górniczych, 6.6. Kształcenie osób dorosłych – EFS+ (Szkolenia, walidacja, certyfikacja, studia podyplomowe dla osób dorosłych z całego województwa śląskiego) oraz działania 5.15. Usługi rozwojowe dla przedsiębiorców – PSF (Szkolenia, walidacja, certyfikacja, studia podyplomowe, doradztwo dla właścicieli firm i pracowników). Podkreślił wysoką stopę dofinansowania „inwestycji w kapitał ludzki”, kursów- usług rozwojowych- sięgającą aż 95% – w przypadku wykorzystania środków FST (Funduszu Sprawiedliwej Transformacji) oraz EFS+. Informacja ta wywołała ożywioną dyskusję, która ujawniła, że tak wysokie dofinansowanie nie pozwala na kształtowanie określonych/wybranych kierunków interwencji, w tym zielonych kwalifikacji, które nie są obecnie formalnie zdefiniowane. Co więcej obecne zapisy konkursów nie wymagają ani uzyskiwania nowych formalnych kwalifikacji, ani nie promują ich wykorzystanie w późniejszej praktyce zawodowej kursanta.

Następnym prelegentem był Pan dr inż. Krzysztof Symela, reprezentując Sieć Badawczą Łukasiewicz – Instytut Technologii Eksploatacji, Centrum Badań edukacji Zawodowej i Zarzadzania Innowacjami. Przedstawił prezentację nt. Problemów identyfikacji zawodów, umiejętności – kompetencji i kwalifikacji właściwych dla zielonej transformacji. Omówione zostały kwestie związane z Europejskimi Ramami Kompetencji w Zakresie Zrównoważanego Rozwoju i definiowaniem zielonych miejsc pracy. Zgodnie z przytoczoną przez prelegenta definicją „zielone zawody” to profesje, które przyczyniają się do ochrony lub przywracania środowiska naturalnego, czy to w tradycyjnych sektorach, takich jak przemysł i budownictwo, czy w nowych, wschodzących sektorach zielonych, takich jak energia odnawialna i efektywność energetyczna. W kolejnej części prezentacji zostały zaprezentowane trendy rozwojowe w budownictwie wskazując min. na kierunki w stronę robotyki budowalnej, recyklingu materiałów budowlany oraz zielonych technologii i równoważony rozwój w budownictwie. Podsumowując swoje wystąpienie prelegent wskazał na dotychczasowe badania, które wskazują, że zapotrzebowanie na umiejętności w zakresie ekologizacji gospodarki dotyczy przede wszystkim zmiany istniejących zawodów, a nie tworzenia nowych.  Jest to duże wyzwanie, ponieważ wymaga to wszechobecnego reagowania na wszystkich poziomach umiejętności oraz we wszystkich segmentach systemu edukacji i szkoleń, zamiast wąsko ukierunkowanych zmian. Skuteczne działania w zakresie rozwoju zielonych umiejętności zależą przede wszystkim od ogólnej elastyczności systemów edukacji i szkoleń wymagając przy tym zaangażowania wielu podmiotów i mechanizmów w celu wprowadzenia konkretnych zmian. „Zielone” zawody przyszłości to odrębne wyzwanie. Rynek pracy zmienia się praktycznie z dnia na dzień, co jest potęgowane m.in. przez dynamiczny rozwój sztucznej inteligencji. Jedne zawody znikają, inne dopiero powstają. Warto wiedzieć jakie opcje zawodowe są najbardziej przyszłościowe, zwłaszcza że o niektórych już teraz się mówi, choć jeszcze nie istnieją. To właśnie te kierunki powinny być szczególnie interesujące dla młodych osób, które decydują o swojej karierze. Na koniec Prelegent za przykład projektu w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, który wykazuje potrzeby nowych zielonych kwalifikacji wskazał projekt CAPABLE i jego efekty. Platforma e-learningowa zawiera cztery moduły merytoryczne oraz moduł dobrych praktyk zebranych w krajach partnerskich mającego za cel budowanie potencjału władz publicznych w obszarze renowacji budynków publicznych.

Kolejną prezentację pn. „Możliwości i zalety Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji dla optymalizacji inwestycji w „kapitał ludzki” i efektywnego wdrożenia zrównoważonych – zielonych zamówień publicznych” przedstawił Pan Marek Bednarz z Fundacji Klaster Czyste Powietrze. Prelegent przybliżył czym jest Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK) oraz jakie potrzeby ma sektor energetyki w zakresie zielonych kwalifikacji. Przybliżone zostały także kompetencje Sektorowej Rady ds. Kompetencji w Energetyce. SRKE to jeden z ważniejszych elementów w budowaniu systemu współpracy środowiska przedsiębiorców branży energetycznej z elementami z ogniwami systemu kształcenia formalnego i nieformalnego. Celem działania rad jest diagnozowanie potrzeb rynku i promowanie nowych kwalifikacji oraz działania przyśpieszające procedowanie uznawania nowych opisów kwalifikacji. Ze względu brak stałego finansowania dotychczasowe Sektorowe Rady zaprzestały w praktyce działalności.  Spodziewane jest nowy nabór do Sektorowych Rad organizowany przez PARP w najbliższym czasie.  Prelegent podkreślał, iż ZSK może i powinien być efektywnym narzędziem rozwoju edukacji oraz oświaty. Jednak skuteczne wdrożenie ZSK wymaga dochowania szybkości w procedowaniu nowych kwalifikacji wprowadzanych do systemu. Za początek procesu przyjęcia nowych kwalifikacji można uznać przeprowadzenie badania potrzeb (jakie kwalifikacji są niezbędne), zakończeniem zaś jest wpis kwalifikacji do ZSK wraz z wdrożeniem przez uruchomienie dedykowanych szkole. Obecnie rynek oczekuje szybszych ram czasowych względem rzeczywistego czasu trwania całego cyklu przejęcia kwalifikacji. Prelegent wskazał, iż oczekiwany przez rynek miesięczny cykl jest osiągalny, a ustawa o ZSK zakreśla formalnie czas cyklu na 3 miesiące. Jednak w praktyce rzadko taka procedura kończy się przed upływem 6-ciu miesięcy, często przekraczając okres jednego roku a nawet kilku lat. Rynek energetyki i usług energetycznych oczekuje wysokiej elastyczności systemu i krótkiego czasu reakcji na pojawiające się nowe potrzeby, nowe kwalifikacje szczególnie w obszarze ‘zielonej mikroenergetyki’- OZE oraz efektywności energetycznej. Prelegent podkreślił także konieczność wskazania jednego- stabilnego finansowo podmiotu odpowiadającego za cały system, który zapewni efektywność zarządzania nim, a także też jego spójność – szczególnie w obszarach nakładania się kompetencji SRK. Takim obszarem nakładania się kompetencji rad ds. budownictwa i energetyki jest obszar renowacji i niskoemisyjnego budownictwa (oświetlenie, OZE zintegrowane z budynkami). Ponad to prelegent wskazał na celowość wykorzystywania w procesie zamówień publicznych ZSK jako narzędzia opisującego warunki, którym winien sprostać Wykonawca zamówienia. Zamawiający tym samym stawia warunki jakości oraz ogranicza ryzyka związane z precyzją realizowanego zamówienia. Takie standardy oraz wymóg gwarancji efektu energetycznego winny być stosowne np. przy „inwestycjach w efektywność energetyczną”.

W dalszej części warsztatu Moderator rozpoczął część dyskusyjną, zakreślając tematy do poruszenia takie jak np.:

• Do kogo powinna być wysłana mapa drogowa?
• Co należy zrobić, aby zapewnić praktyczny sukces planu działań opisanego w Mapie drogowej?
• Jakie są doświadczenia, oczekiwania i obawy Regionu?
• „Zazielenianie gospodarki – zawodów” – na ile jest to istotne dla procesu kształcenia nowych kadr? Czy hasło „zielony zawód / kwalifikacja to realna zmiana w procesie kształcenia i wartość dla środowiska czy pusty slogan?
• System finansowania podnoszenia umiejętności i kwalifikacji. Jak uczestnicy oceniają możliwe ryzyko „kanibalizacji” poszczególnych programów wsparcia – ich niezasadnej eliminacji z rynku? Jak temu zapobiegać?
• Czy w woj. śląskim funkcjonują już stałe ciała – centra polityki edukacyjnej mające na celu wyznaczanie kierunków kształcenia i rozwoju kompetencji w tym w ramach „zielonych kwalifikacji” w sektorze budownictwa? Jaki jest stan kształcenia zawodowego? Jakie uprawnienia powinna mieć tego typu rada i zakres działania?
• Jak zapewnić wypełnienie luki pracowniczej w sektorze budownictwa z jednoczesnym zachowaniem jakości kształcenia nowych specjalistów?

Dyskusja rozpoczęła się od kwestii braku pracowników sektora budowlanego w stosunku do zapotrzebowania rynku. Wskazano na dwie drogi pozyskiwania nowych pracowników budowlanych: kształcenie zawodowe lub przekwalifikowanie. Zwrócono uwagę, że woj. śląskim procesy przekwalifikowania się pracowników będą zachodzić w najbliższych latach ze względu na rozwinięty sektor górniczy w regionie, który stopniowo będzie wygaszany w wyniku trwającej transformacji energetycznej. Jednak jak zaznaczył jeden z uczestników mimo źródeł finansowych umożliwiających przekwalifikowanie pracowników związanych z sektorem wydobywczym, jest to trudny i mozolny proces. Sami górnicy jeszcze niechętnie myślą o podejmowaniu kroków w celu przebranżowienia się w przyszłości.  Należy szkolić osoby do podejmowania pracy w branży budowalnej, ale pod kątem nowoczesnego budownictwa. Niestety, w szkołach zawodowych oraz Centrach Kształcenia Praktycznego i Ustawicznego obserwuje się narastające problemy z kadrą kształcącą do zawodów. Brak wystarczającego napływu nowych (młodszego pokolenia) nauczycieli, obecne kadry to w przeważającej większości osoby w wieku przedemerytalnym lub średnim, którzy często pracują na 2 lub 1,5 etatu, aby uzupełnić braki kadrowe. Następnie wskazano na problemy wynikające ze zmian w systemie kształcenia, które miały miejsce kilka lat temu. Obecnie, kończąc szkołę zawodową absolwent ma najczęściej 17 lat, jest więc niepełnoletni co stanowi duże utrudnienie dla pracodawcy w zatrudnieniu go. Osoby te, najczęściej przez ten czas są nieaktywne na rynku pracy. Powstaje luka, którą należy zagospodarować tworząc ofertą dla osób kończących szkoły zawodowe do czasu osiągnięcia przez nie pełnoletności. Pojawił się też głos, że takie rozwiązanie już funkcjonuje w ramach jednej ze szkół zawodowych, gdzie uczniom po zakończeniu szkoły, oferowana jest możliwość dalszej edukacji bezpłatnej w ramach dwuletniej szkoły branżowej II stopnia po której uzyskują tytuł technika.

 Osoby uczestniczące w warsztacie wskazały także na problem niskiej jakości doradztwa zawodowego w szkołach podstawowych, gdzie jest ono realizowane często bez odniesienia do sytuacji na rynku pracy. Postulowano, że należy zadbać o rozwój doradztwa zawodowego w szkołach podstawowych, w tym należy zadbać o kompetencje doradców zawodowych i ich aktualną wiedzę na temat rynku pracy w danym regionie, tak by kierunkowali oni uczniów w stronę zawodów deficytowych na rynku. Pojawiły się też głosy mówiące, iż obecnie wokół szkół zawodowych kształcących min. osoby do sektora budowlanego, krąży wiele negatywnych stereotypów.  Stereotypy te, są silne także wśród pedagogów szkół podstawowych umacniając negatywną narrację wskazującą, że do szkół zawodowych uczęszczają osoby, które nie chcą się uczyć, rozwijać, są mniej ambitne lub zdolne od swoich rówieśników wybierających licea ogólnokształcące.

Następnie poruszono temat kształcenia kadry budowalnej i finansowania szkoleń w zakresie zielonych kompetencji. Uczestnicy adresowali widoczny brak powiązania systemu szkoleń finansowanych przez WUP z potrzebami rynku efektywności energetycznej, w tym niskoemisyjnego budownictwa, w którym sam segment renowacji budynków będzie potrzebował około 350 – 400 tys. pracowników, aby zrealizować założenia neutralności klimatycznej UE do 2050. Wśród instrumentów finansowych dedykowanych podnoszeniu umiejętności i kompetencji wśród pracowników dostępnych w ramach Powiatowych Urzędów Pracy wymieniono min. Krajowy Fundusz Szkoleniowy. Fundusz odpowiada na bezpośrednie zapotrzebowanie rynku, przekazując środki na szkolenie pracowników w zakresie dokładnie zawnioskowanym przez pracodawców. Fundusz może być narzędziem i odpowiedzią na problem pracodawców z dostępem do wykwalifikowanej kadry. Osób bezrobotnych w Katowicach jest obecnie ok. 1%, dlatego Urzędy przygotowują się w kierunku zwiększania usług podnoszących kompetencji u osób już zatrudnionych.

Wskazano, że w na Śląsku powstał Wojewódzki Zespół Koordynacji (WZK) projektu pn. „Zbudowanie systemu koordynacji i monitorowania regionalnych działań na rzecz kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w tym uczenia się dorosłych”, który ma się zajmować monitorowaniem i wdrażaniem Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030 (ZSU2030).  Strategia dostarcza ram działania w zakresie rozwoju umiejętności niezbędnych do wzmocnienia kapitału społecznego czy wzrostu gospodarczego będąc kierunkowskazem w zakresie zagospodarowania funduszy krajowych i unijnych w tym zakresie.  Pojawił się głos, że to Wojewódzkie Zespoły Koordynacji powinny pełnić rolę swego rodzaju platform wymiany doświadczeń pomiędzy interesariuszami zaangażowany w proces kształcenia. Skład WZK – w istotnej części – jest tożsamy ze składem Śląskiej Rady Edukacji Zawodowej, która skończyła swe prace wraz z końcem projektu „Śląskie. Zawodowcy”.

Zauważono także, że w kraju przeważają „rozwiązania prowizoryczne”. Pojawia się rynek i zapotrzebowanie na daną umiejętność – kwalifikację (rzadziej „zawodowca” – pracownika z certyfikowanymi szerokimi kwalifikacjami- uprawnieniami) w ramach rozwijanego sektora do momentu, kiedy funkcjonują programy dofinansowania przedsięwzięć ze środków zewnętrznych: krajowych czy europejskich (przykładem jest rozwój firm instalujących kolektory słoneczne).  Brak długofalowych planów działań i rozwoju poszczególnych sektorów, a tym samym zawodów z nimi związanymi.

Dyskusje następnie skierowała się w kierunku Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Zaznaczono, że proces certyfikacji jest potrzebny dla zapewnienia odpowiedniej jakości dostarczanych usług na rynku. Wskazano jednak, że aby móc zadbać o jakość kwalifikacji, należy je wcześniej opisać w ZSK, dlatego istotnym jest, aby to eksperci z rynku i przedsiębiorcy włączali się w opisywani nowych potrzebnych na rynku kwalifikacji.

Najważniejsze wnioski:

• W szkołach szkolnictwa branżowego oraz Centrach Kształcenia Praktycznego i Ustawicznego narasta problem co raz większego braku nauczycieli kształcenia zawodowego, zwłaszcza instruktorów praktycznej nauki zawodu uczestniczących w przygotowaniu zawodowym uczniów i młodocianych pracowników – co w kolejnych latach może prowadzić do zapaści systemu kształcenia zawodowego
• W wyniku zmian w systemie edukacji osoby kończące edukację w szkole zawodowej nie są osobami pełnoletnimi – mają najczęściej 17 lat – przez co nie mogą od razu zostać zatrudnione na rynku. Należy stworzyć ofertę dalszego rozwoju lub alternatywnych form zatrudnienia w zawodzie do czasu osiągniecia przez te osoby pełnoletności.
• Brak w woj. śląskim trwałego podmiotu / ciała doradczego – finansowanego stabilnie- nie w formule „projekt UE” – zrzeszającego interesariuszy w obszarze rozwoju kompetencji i kształcenia ustawicznego nadającego kierunek i pozwalającego na wymianę doświadczeń pomiędzy kluczowymi w procesie podmiotami.
• Należy zmienić sposób kształtowania zielonych sektorów gospodarki, które obecnie rozwijane są przez dofinansowania ze środków zewnętrznych UE. W wyniku zaprzestania lub zmniejszenia finansowania sektory te jak np. rynek kolektorów słoneczny obumierają co sprawia, że te gałęzie mogą być postrzegane jako niepewne i niestabilne, a więc i mało atrakcyjne.
• Walidacja i certyfikacja atrakcyjnych dla rynku pracy kwalifikacji wolnorynkowych, których obecnie brakuje jest potrzebna z uwagi na fakt, że dużo szybciej można ją uzyskać /potwierdzić, jako efekt edukacji pozaformalnej, niż w systemie edukacji formalnej w zawodach szkolnictwa branżowego, gdzie cykl kształcenia trawa, w zależności od typu szkoły trwa od 3-5 lat. Jakże, oferta kwalifikacji wolnorynkowych wprowadzonych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji powinna wynikać z zapotrzebowania na pracowników w sektorze budowalnym m.in. w powiązaniu ze strategią „Fala Renowacji”.

Obecny system szkolonego doradztwa zawodowego, należy traktować jako doradztwo całożyciowe (od przedszkola do wieku seniorskiego), powinno być sprofilowane branżowo oraz mocno zintegrowane z poradnictwem zawodowym w systemie urzędów pracy.