Działając w pojedynkę napotykamy jednak wiele barier – organizacyjnych, finansowych czy wynikających z braku dostatecznej wiedzy. Dlatego w ostatnim czasie pojawiło się wiele inicjatyw mających na celu ułatwienie powstawania wspólnot energetycznych, angażujących się w zrównoważone energetycznie inicjatywy, ale przede wszystkim reprezentujące interes mieszkańca. Tak powstał pomysł na utworzenie One Stop Shopów, społeczności energetycznych wspierających lokalne społeczności we wspólnej pracy w zakresie transformacji energetycznej.

One Stop Shopy (OSS) stanowią podstawę projektu UP-Stairs, mającego na celu przełamanie barier utrudniających formułowanie się społeczności energetycznych. W marcu 2022 roku został przygotowany dokument „Framework for legal support to citizens” który ma zadanie wspierać mieszkańców, podczas tworzenia działań zbiorowych takich, jak np. przekazywanie nadwyżki energii do innych członków wspólnoty energetycznej oraz pomoc w zapoznaniu się z działaniami One Stop Shopów.

Powstające w Irlandii, Austrii, Bułgarii oraz Hiszpanii One Stop Shopy mają doradzać oraz pomagać mieszkańcom, gminom i firmom w kwestiach zwiększenia efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii.

Dokumenty, które dotychczas powstały w ramach projektu UP-STAIRS dotyczyły głównie samych OSS. Były wsparciem dla przyszłych punktów obsługi opisując dokładnie proces ich tworzenia wraz z m.in. regulacjami prawnymi oraz różnymi niezbędnymi do utworzenia OSS-ów wskazówkami.

PORADNIK DLA MIESZKAŃCÓW

Dokument „Framework for legal support to citizens” jest natomiast kierowany bezpośrednio do mieszkańców i ma za zadanie ułatwić im poruszanie się w działaniach OSS. Jest swego rodzaju poradnikiem, zawierającym m.in. podstawowe informacje o projekcie UP-STAIRS, opis regulacji prawnych w Unii Europejskiej oraz w poszczególnych krajach, jak również szczegółowe informacje o poszczególnych One Stop Shopach w tym m.in. ich główne cele oraz doświadczenia związane z tworzeniem takich punktów kompleksowej obsługi. Dodatkowo dokument opisuje bariery jakie pojawiły się podczas ich tworzenia, jakie wnioski zostały wyciągnięte oraz zaobserwowane plusy i minusy danego modelu OSS.

W związku z tym, że każdy One Stop Shop jest tworzony na innym modelu, występują pomiędzy nimi duże różnice. Każdy OSS ma nieco inne cele i założenia, co jest związane m.in. z różnicami społecznymi, politycznymi oraz regulacyjnymi. W przypadku mieszkańców Barcelony w Hiszpanii oraz Gminy Asenovgrad w Bułgarii najważniejszym aspektem jest zwrócenie ich uwagi na potrzebę zmian w celu oszczędzania energii oraz wiążących się z tym korzyści ekonomicznych. Punkt znajdujący w Górnej Austrii skupia się na działaniach związanych z efektywnością energetyczną, podczas gdy One Stop Shopy w Barcelonie mają na celu głównie zwiększyć liczbę paneli fotowoltaicznych umieszczanych na dachach. W Barcelonie powstaje w tej chwili ponad 30 takich punktów, co jest związane z bardzo zróżnicowanym społeczeństwem.

Bardzo ważnym z punktu widzenia mieszkańca jest rozdział zawierający wskazówki do tworzenia działań zbiorowych. Zawarte są w nim informacje dotyczące dostępnych w poszczególnych krajach zachęt oraz dofinansowań, które ułatwiają tworzenie działań zbiorowych. Opisane zostały również wszystkie usługi, które są lub będą świadczone w ramach konkretnych punktów kompleksowej obsługi. Są one podzielone na poszczególne rodzaje wsparcia: porady finansowe, doradztwo związane z aspektami organizacyjnymi, wsparcie techniczne, wsparcie prawne, usługi powykonawcze np. monitoring, ocena efektów działań, wsparcie po wdrożeniu konkretnych rozwiązań oraz facylitacja i mediacja m.in. dzielenie się przydatnymi informacjami.

Działania prowadzone w ramach powyższych typów wsparcia są prowadzone przez poszczególne punkty obsługi w zróżnicowany sposób. W niektórych przypadkach, OSS dostarcza jedynie podstawowych informacji na temat danego aspektu i kieruje do odpowiednich organizacji/ instytucji oferujących pomoc na dalszych etapach działań. W innych przypadkach, One Stop Shop prowadzi klientów przez cały proces dotyczący danego aspektu np. technicznego wspierając ich podczas m.in. tworzenia projektu oraz kontaktu z wykonawcami.

Dla mieszkańców bardzo istotnymi informacjami jest przewodnik, w którym krok po kroku opisane jest jak rozpocząć działania zbiorowe i stać się częścią społeczności energetycznej. Przewodnik ten jest istotny biorąc pod uwagę, jak różnią się pomiędzy sobą kroki podejmowane podczas procesu tworzenia działań zbiorowych oraz ich kolejność w różnych krajach. Należy zwrócić uwagę, że w niektórych przypadkach przed zwróceniem się do punktu mieszkańcy powinni posiadać już techniczny zamysł projektu, który chcieliby zrealizować, w innych przypadkach wystarczy zgłosić się do OSS, którego pracownicy od początku będą prowadzić wszystkie działania.

DOBRE CHĘCI TO NIE WSZYSTKO

Z przeprowadzonej, na potrzeby dokumentu analizy wynika, że najważniejszymi barierami, które wystąpiły podczas tworzenia One Stop Shopów są:

• brak lub niepełne regulacje prawne związane ze społecznościami energetycznymi;
• społeczność energetyczna, jako nowa, nieznana struktura;
• brak możliwości zdobycia finansowania na tworzenie działań zbiorowych;
• trudność w zdobyciu zaufania mieszkańców, którzy mogą postrzegać działania OSS jako utrudniające lub ze względu na brak wcześniejszych doświadczeń mogą obawiać się tego, z czym wiąże się dołączenie do OSS;
• konieczność utworzenia legalnego podmiotu, co może wiązać się z trudnym procesem administracyjnym.

Dotychczas poszczególne One Stop Shopy wyciągnęły kilka wniosków, które powinny pomóc nie tylko obecnie powstającym punktom obsługi, ale także tym, które powstaną w przyszłości. Zauważono, że dużym wyzwaniem jest znalezienie odpowiednio wykształconej oraz doświadczonej kadry obsługującej. Dodatkowo zwrócono uwagę na potrzebę uwzględnienia szerszej grupy odbiorców usług OSS, żeby nie wykluczyć z nich żadnej grupy, która mogłaby być potencjalnie nimi zainteresowana.

W przypadku tworzenia większej liczby punktów kompleksowej obsługi w danym regionie zauważono potrzebę połączenia ich w jedną sieć. To pozwoli na zbieranie danych i dzielenie się efektami działań pomiędzy różnymi punktami, co z kolei przyczyni się do poprawy niedoskonałości oraz pozwoli na zachowanie spójności w ich działaniach, mimo różnych celów i struktur. Istotne jest również zwrócenie uwagi na fakt, że działania OSS powinny skupiać się na mieszkańcach, dla których regularnie powinny być przeprowadzane konsultacje społeczne oraz wydarzenia informacyjne.

Każdy region, w którym powstaje One Stop Shop posiada zalety, które mogą przyczynić się do jego sukcesu. W przypadku OSS-ów w Irlandii oraz Austrii dużym plusem jest fakt, że mieszkańcy Cork oraz Górnej Austrii posiadają wysoką świadomość ekologiczną. Natomiast One Stop Shopy w Barcelonie oraz w Asenovgradzie sprzyjają zwiększającemu się wśród mieszkańców zainteresowaniu odnawialnymi źródłami energii oraz zwiększeniem efektywności energetycznej. W przypadku wszystkich powstających punktów obsługi ważnym aspektem jest również to, że mają one wspomóc region/kraj w dążeniu do dekarbonizacji energii lub w przypadku Austrii, nawet w dążeniu do neutralności energetycznej.

Znaczącą zaletą każdego z OSS-ów ma być również to, że ich działania będą odnosić się do potrzeb mieszkańców poszczególnych regionów np. w Gminie Asenovgrad działania punktu obsługi będą wspierały grupy szczególnie narażone na ubóstwo energetyczne, natomiast w Barcelonie szczególna uwaga zostanie poświęcona rozwojowi OZE, głównie poprzez zwiększenie liczby paneli fotowoltaicznych, które ze względu na duże nasłonecznienie występujące na terenie kraju będą w stanie pokryć znaczną część zapotrzebowania na energię.

WSPARCIE TO PODSTAWA

Dokument syntetyzuje również dostępne w poszczególnych krajach motywacje i zachęty, które mogłyby przekonać mieszkańców/ gminy/ firmy do udziału w działaniach zbiorowych takich jak np. OSSy. Główną motywacją, która może przyczynić się do zwiększenia zainteresowania działalnością społeczności energetycznych wśród mieszkańców jest oszczędność energii oraz możliwe korzyści ekonomiczne. Działania zbiorowe oraz dołączenie do społeczności energetycznej mają na celu pomoc w koniecznych modernizacjach budynków wraz z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, w miarę możliwości, czego efektem będą właśnie te oszczędności.

Znaczącą zachętą są również możliwe do uzyskania w niektórych krajach dofinansowania lub granty na przeprowadzenie modernizacji oraz instalacji OZE np. Austria posiada gwarantowane finansowania na takie działania, a w Irlandii oraz Hiszpanii finansowanie jest możliwe dzięki współpracy One Stop Shopu z różnymi instytucjami finansującymi.

Ważnym aspektem zachęcającym mieszkańców do podjęcia działań jest doradztwo oraz inne formy wsparcia oferowane przez One Stop Shopy. Każdy OSS oferuje wsparcieormie dostosowanej do lokalnych potrzeb oraz w innym zakresie, natomiast pracownicy punktów mają bardzo szeroką wiedzę dotyczącą różnych aspektów niezbędnych podczas tworzenia działań zbiorowych oraz potrafią wskazać inne organizacje/instytucje, które ewentualnie mogą również wesprzeć mieszkańca pomocą.

Podczas tworzenia społeczności energetycznej oraz działań zbiorowych pomagają ramy prawne oraz regulacje, które stanowią wskazówkę. W przypadku Hiszpanii oraz Austrii takie ramy prawne istnieją. Dzięki temu mieszkańcy wiedzą jakie kroki należy podjąć oraz jakie są wymagania związane z tymi czynnościami.

W kwestii finansowania stanowiącego dużą zachętę do udziału w społeczności energetycznej lub/i w działaniach zbiorowych dla mieszkańców, to w różnych krajach jest ono dostępne w różnej formie. W Irlandii istnieją zarówno granty na działania związane ze zwiększeniem efektywności energetycznej i rozwojem odnawialnych źródeł energii dla właścicieli budynków, jak i zachęty podatkowe oraz różne programy dofinansowujące modernizacje. Większość tych finansowań, są to finansowania oferowane przez SEAI (Sustainable Energy Authority of Ireland). W Austrii natomiast społeczności energetyczne mają zagwarantowane finansowanie, dzięki The Energy Community Support Service, które pomaga zdobyć dotacje oraz finansowanie na poziomie regionalnym lub krajowym. Hiszpania nie gwarantuje finansowania, natomiast dzięki współpracy One Stop Shopów z wieloma instytucjami oraz udziałowi w kilku projektach UE istnieje możliwość otrzymania grantów z banków, dofinansowania z firm zajmujących się panelami fotowoltaicznymi lub właśnie z projektu Unijnego. Dodatkowo istniejący The Barcelona Mechanism for Sustainable Energy ma na celu służyć przemianie energetycznej.

W wielu krajach termin społeczności energetycznej wciąż jest czymś nowym. Dalszy rozwój tych społeczności wymaga wsparcia inicjatyw takich, jak One Stop Shopy. Tworzenie większej liczby takich punktów kompleksowej obsługi w zakresie budynków oraz energetyki przyczyni się nie tylko do zwiększenia świadomości mieszkańców, ale również do wystąpienia realnych korzyści w postaci oszczędności energii oraz pieniędzy. One Stop Shopy są zatem ważnym elementem na drodze do transformacji energetycznej oraz do zwiększenia roli mieszkańców w tym procesie.

Autor: Anna Piórkowska (Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.)