Anna Sobczak (DG ENER, Just Transitions i EUI Florance School of Regulation) podkreśliła istotę sprawiedliwej transformacji w kontekście UE. Odniosła się do trzech kluczowych elementów definicji przywołanej w Porozumieniu Paryskim: sprawiedliwości; inkluzywności rozumianej jako partnerstwo i dialog; zaangażowania i tworzenia możliwości godnej pracy - zapewnienia, że nikt nie zostanie pominięty.
Myriam Boveda (DG REGIO, Unit G1 “Smart and Sustainable Growth”) podkreśliła, że obecnie przyjęto 67 Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji dla 93 terytoriów. Kluczowymi obszarami priorytetowymi dla planowanych inwestycji z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji są dywersyfikacja gospodarcza obszarów najbardziej dotkniętych skutkami transformacji klimatycznej, wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także przekwalifikowanie i aktywna integracja pracowników oraz osób poszukujących pracy z tych obszarów.
Pomimo tego, że włączanie interesariuszy w transformację jest częścią europejskiego kodeksu postępowania, większość uczestników spotkania zgodziła się, że mieszkańcy regionów nie byli wystarczająco angażowani w ten proces.
Brak udziału obywateli został również potwierdzony przez analizę TJTP wykonaną w ramach projektu JUSTEM. Jednym z głównych ustaleń było to, że konsultacje z zainteresowanymi stronami odbyły się we wszystkich krajach, ale obywatele nie byli tak naprawdę włączeni w proces tworzenia planów.
Podczas wydarzenia przedstawiciele regionów górniczych JUSTEM, Rumyana Grozeva, Patrica Bosich, Maria Belarmina Diaz Aguado, Dariusz Stankiewcz i Anastasios Sidiropoulos, podzielili się w dyskusji swoimi perspektywami, doświadczeniami i dobrymi praktykami. Zidentyfikowano cztery kluczowe wyzwania w procesie sprawiedliwej transformacji, wspólne dla tych regionów.
CZTERY WYZWANIA SPRAWIEDLIWEJ TRANSFORMACJI
Komunikacja
Wszyscy rozmówcy podkreślali potrzebę zmiany sposobu komunikacji na temat przyczyn i skutków tego procesu. Negatywna komunikacja, która koncentruje się na problemach takich jak utrata miejsc pracy i koszty dla lokalnych firm, skutkuje negatywnym myśleniem wśród mieszkańców regionów górniczych. Większy nacisk należy położyć na budowanie zaufania ludzi, informowanie o korzyściach płynących z transformacji oraz nowych możliwościach dla obywateli i ich dzieci.
Konieczne jest przekazanie tematu prostym, łatwym do zrozumienia językiem. Używanie żargonu technicznego bardzo utrudnia zaangażowanie obywateli we współdecydowanie.
Nowe wizje dla regionu powinny być opracowywane wspólnie z mieszkańcami i komunikowane w zrozumiały sposób.
Poziom zarządzania
Kolejną przeszkodą w sprawnej realizacji procesu sprawiedliwej transformacji jest często scentralizowane podejście do zarządzania nim. W niektórych przypadkach władze regionalne zostały zaproszone do udziału w przygotowaniu planu sprawiedliwej transformacji na końcowym etapie prac lub wcale. To z kolei oznaczało, że element angażowania obywateli w tworzenie TJTP był często ignorowany. Obywatele w tych regionach często nie mieli możliwości wyrażenia swoich potrzeb
i obaw związanych z istotnymi zmianami w ich regionie.
Uczestnicy zgodnie wskazywali na potrzebę decentralizacji zarządzania procesem, aby spełniać definicję sprawiedliwej transformacji w kategoriach "inkluzywności" i "sprawiedliwości". Plany nie mogą być odseparowane od rzeczywistych potrzeb
i oczekiwań mieszkańców regionu.
Co więcej, scentralizowane podejmowanie decyzji stwarza ryzyko pominięcia ważnych regionalnych podmiotów, nie tylko lokalnych obywateli. W niektórych regionach górniczych problemem była również komunikacja między szczeblem centralnym
a regionalnym, co często prowadziło do nieporozumień w zakresie podziału zadań i zakresu zaangażowania lokalnych interesariuszy.
Zaangażowanie lokalnych interesariuszy
Aby zapewnić, że plany są dostosowane do potrzeb wszystkich osób mieszkających w regionach górniczych, proces konsultacji musi być powszechny i obejmować głosy osób, na które transformacja energetyczna będzie miała bezpośredni wpływ.
W różnych regionach poziom zaangażowania obywateli był na różnym poziomie i przybierał różne formy. Często odbywało się to poprzez konsultacje publiczne i dialog społeczny.
Doskonałym przykładem jest województwo śląskie w Polsce, gdzie przeprowadzono trzy serie konsultacji z udziałem 2000 osób.
Niestety, w większości regionów przygotowanie planów miało miejsce podczas pandemii COVID-19, dlatego konieczne było częściowe przeprowadzenie procesu w formule online, co stanowiło duże wyzwanie dla tych regionów.
Uczestnicy podkreślili znaczenie zaangażowania różnych podmiotów, w tym szczególnie obywateli oraz małych i średnich przedsiębiorstw, w fazę wdrażania TJTP. Należy wzmocnić pozycję ludzi i wykorzystać ducha przedsiębiorczości.
Długotrwały proces transformacji
Transformacja to wyzwanie naszych czasów, w którym będą zwycięzcy i przegrani. W zależności od wieku, obywatele mają różne potrzeby, oczekiwania i pragnienia zmian.
Niektórzy uczestnicy podkreślali znaczenie skupienia się na przyszłości. Często jednak brakuje wizji tej przyszłości. Dlatego ważne jest, aby opracować wspólną wizję i cele dla ekologicznej przyszłości oraz zaangażować obywateli w ten proces.
