Pod koniec lat 80. XX wieku, w trakcie prac przygotowawczych do szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku, wypracowano koncepcję zrównoważonego rozwoju. Została ona opisana w raporcie Nasza wspólna przyszłość i brzmi: „Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”. Koncepcja ta opiera się ona na dwóch kluczowych pojęciach^[1]:

• potrzeb, w szczególności podstawowych potrzeb ubogich tego świata, co staje się nadrzędnym priorytetem,
• ograniczeń, nałożonych przez stan technologii i organizacji społecznej na zdolność środowiska do zaspokojenia obecnych i przyszłych potrzeb.

Idea została przeniesiona także do polskiego prawa. W Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej i w Ustawie o ochronie środowiska przywoływana jest zasada zrównoważonego rozwoju. Jego prawna definicja brzmi następująco: „Zrównoważony rozwój to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”^[2].

Warto zwrócić uwagę, że zrównoważony rozwój to nie tylko poszukiwanie kompromisu pomiędzy trzema jego składowymi – społeczeństwem, gospodarką i przyrodą, ale przede wszystkim płaszczyzna, na której zachodzi integracja i równoprawne traktowanie tych trzech elementów. Innymi słowy, kluczowym zagadnieniem jest zapewnienie funkcjonowania systemów ziemskich w stopniu niezbędnym do podtrzymywania życia (np. globalnego klimatu), bowiem to one decydują o zapewnieniu warunków środowiskowych do funkcjonowania cywilizacji ludzkiej.

Zrównoważony rozwój

Przykładem koncepcji wychodzącej z tak rozumianej definicji zrównoważonego rozwoju jest propozycja Światowej Rady Biznesu ds. Zrównoważonego Rozwoju, tzw. Wizja 2050. Punktami wyjścia dla tej propozycji była liczba ludności na świecie w 2050 roku przekraczająca 9 mld, co dla biznesu oznacza nowych konsumentów, oraz wyczerpujące się zasoby i ocieplanie się klimatu, które wymagają zmiany konsumpcyjnego stylu życia na bardziej zdrowy, co też przełoży się na rynek dóbr konsumpcyjnych. Wizja ta została wypracowana przez liderów 29 globalnych firm we współpracy z ekspertami.

Z jednej strony założono, że zaspokojenie potrzeb tak znacznej liczby ludności musi następować w ramach limitów, jakie narzuca skończoność planety i jej surowców, z drugiej strony – że ludzkość uzyska zaspokojenie potrzeb podstawowych, tzn. żywności, wody, energii i schronienia oraz dostęp do innych dóbr konsumpcyjnych, a ponadto powszechny stanie się wysoki standard życia, w tym dostęp do edukacji, służby zdrowia i możliwość przemieszczania się. Przyjęto, że w 2050 roku ślad ekologiczny mieszkańców planety będzie praktycznie taki, na jaki pozwala biowydajność (wydajność ekosystemów), tzn. powinno nam wystarczyć 1,1 planety.

Prowadzone rozważania dotyczyły dziewięciu obszarów (ludzkie wartości, rozwój społeczny, gospodarka, rolnictwo, lasy, energetyka, budownictwo, transport i gospodarka materiałowa), dla których wypracowano krytyczne ścieżki dojścia do uzyskania zrównoważonej przyszłości. Przedstawione ścieżki dojścia przewidują zmiany w zachowaniu i wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań technologicznych. Odnoszą się do problematyki gospodarowania wodą, żywnością i energią. Całość zbudowano w sposób zintegrowany, z wykorzystaniem podejścia holistycznego.

Ścieżki te to:

• Zapewnienie 9 mld ludzi dostępu do edukacji, zachęcenie, zwłaszcza kobiet, do angażowania się w życie gospodarcze oraz wypracowanie radykalnie bardziej efektywnego, w sensie środowiskowym, stylu życia.
• Włączenie w kalkulacje ekonomiczne kosztów zewnętrznych – od zagadnień dotyczących emisji gazów cieplarnianych i usług ekosystemów.
• Podwojenie produkcji żywności, ale bez wzrostu areału terenów rolniczych i zużycia wody.
• Ograniczenie o połowę procesu wylesiania i rozwijanie plantacji lasów.
• Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 50% w 2050 roku w stosunku do 2005 roku wraz ze zmianami w kierunku niskoemisyjnej produkcji energii i wprowadzenia wysoce efektywnych rozwiązań po stronie użytkowania energii.
• Wprowadzenie niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie.
• Co najmniej czterokrotna, a nawet dziesięciokrotna poprawa wskaźnika produktywności zasobów i materiałów.
• Autorzy uważają, że istnieją szanse na zbudowanie gospodarki niskoemisyjnej, zeroodpadowych miast, realizowanie transportu i infrastruktury w zgodzie z biowydajnością i zapewnieniem usług ekosystemów, prowadzących do odpowiedniej jakości życia i godnych warunków egzystencji^[3].

Ślad ekologiczny według Wizji 2050 vs. „biznes jak zwykle”. Ilu Ziemi używamy?[4]

We wrześniu 2015 roku na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych, podczas szczytu zrównoważonego rozwoju 193 kraje przyjęły Agendę na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 (inaczej Agenda Post-2015). Stanowi ona plan działania świata do 2030 roku, który ma służyć eliminacji ubóstwa, zapewnieniu pokoju i godnego życia dla wszystkich ludzi. Dokument zachęca wszystkie kraje i wszystkie zainteresowane strony do realizacji tego planu w oparciu o partnerską współpracę. Obejmuje zintegrowane, niepodzielne i zbilansowane trzy wymiary zrównoważonego rozwoju: ekonomiczny, społeczny i środowiskowy. Agenda opisuje 17 celów zrównoważonego rozwoju oraz 169 zadań powiązanych z nimi, monitorowanych odpowiednimi wskaźnikami^[5].

 Cele zrównoważonego rozwoju ONZ[6].