Radykalne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych oznacza dekarbonizację światowej gospodarki, czyli uniezależnienie gospodarek od paliw kopalnych. W konsekwencji prowadziłoby to do zbilansowania emisji i pochłaniania dwutlenku węgla. Przekształcenie gospodarki w kierunku niskoemisyjności stanowi jedno z najważniejszych wyzwań gospodarczych i środowiskowych stojących przed Unią Europejską i jej państwami członkowskimi.

Rada Europejska, widząc tak poważne zagrożenie, w październiku 2009 roku wyznaczyła cel dla Europy i innych krajów o rozwiniętej gospodarce – zmniejszenie do 2050 roku emisji gazów cieplarnianych o 80–95% w stosunku do 1990 roku^[1]. Chcąc przełożyć to wyzwanie na bardziej praktyczne działania, Europejska Fundacja Klimatyczna przygotowała i opublikowała w 2010 roku raport zatytułowany Mapa drogowa 2050: praktyczny przewodnik do prosperującej i niskoemisyjnej Europy. Jako cel do osiągnięcia przyjęto w nim redukcję emisji gazów cieplarnianych w UE o 80%. Według tego raportu proces niskoemisyjnej transformacji gospodarki europejskiej powinien przynieść korzyści gospodarcze. Oszacowano, że koszty inwestowania w sektorze elektroenergetyki wzrosną znacząco, z ok. 30 mld euro w 2010 roku do ok. 65 mld euro w 2050 roku. Jednak opóźnienie w podejmowaniu tych działań spowoduje koszty w wysokości ponad 90 mld euro już w 2035 roku.

Komisja Europejska także zajęła się tą problematyką i w 2011 roku opublikowała Plan działań prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 roku. Uznano w nim cel przekształcenia całej gospodarki UE w 2050 roku w konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną. Oznacza to, że UE powinna przygotować się na ograniczenie wewnątrzwspólnotowych emisji do 2050 roku o 80% w porównaniu z ich poziomem z 1990 roku.

Przebieg ograniczania wewnętrznych emisji gazów cieplarnianych w UE do 80% (100% = 1990 r.)[2].

Rodzi się pytanie, co to oznacza dla Polski. Aby odpowiedzieć na to pytanie, Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych i Instytut na rzecz Ekorozwoju, dzięki wsparciu ze strony Europejskiej Fundacji Klimatycznej, przygotowały mapę drogową dla Polski – raport 2050.pl – podróż do niskoemisyjnej przyszłości^[3]. Celem przyświecającym autorom tego dokumentu było znalezienie odpowiedzi na pytanie, jak modernizować Polskę, aby droga ograniczenia emisji była równocześnie drogą przekształcenia Polski w kraj bardziej konkurencyjny, wysoko rozwinięty i zamożny, a przy tym odpowiedzialny i dbający o środowisko. Raport pokazuje, że aktywna agenda modernizacji może przekształcić Polskę w kraj wysoko rozwinięty do 2050 roku, jest to jednak kwestia obrania odpowiedniego kierunku wymagającego poważnych reform.

W ramach projektu przeanalizowano pakiet działań ograniczających emisje gazów cieplarnianych oraz poprawiających efektywność energetyczną i paliwową w budownictwie, transporcie, sektorze energetycznym, przemyśle, gospodarce odpadami oraz rolnictwie. Skupiono się przy tym na aspektach technicznych, a pominięto zmiany behawioralne oraz organizacyjne. Przyjęto jednak konserwatywne podejście niewymagające upowszechnienia się przełomowych innowacji, takich jak np. tanie magazynowanie energii elektrycznej. Przedstawione w raporcie obliczenia wskazują, że w oparciu o już istniejące technologie możliwe jest osiągnięcie redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55–63% do 2050 roku w stosunku do 1990 roku. Jednocześnie może to być przedsięwzięcie ekonomicznie w pełni uzasadnione, prowadzące w skali makro do oszczędności netto w postaci niższego zużycia paliw kopalnych.

Górny wykres: potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce według sektorów do 2050 Dolny wykres: skumulowane koszty redukcji emisji (wartości ujemne = korzyści netto)[4].

Dalej idące ograniczenie emisji powyżej 80% wymagać będzie jednak wdrożenia systemowych innowacji prowadzących do zmian jakościowych w całym sektorze energetycznym. Obejmują one m.in. znaczny wzrost znaczenia energii elektrycznej w bilansie paliwowym, zwłaszcza w transporcie, budynkach oraz przemyśle, rozwój technologii magazynowania energii oraz integrację różnych obszarów wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Na świecie już sprzedaje się rocznie 600 tys. pojazdów z napędem elektrycznym (dane z 2015 roku), a na szczycie klimatycznym w Paryżu ustalono, że w 2030 roku stanowić będą on 20% wszystkich pojazdów^[5]. IHS Research szacuje, że do końca pierwszego półrocza 2016 roku całkowity potencjał podłączonych do sieci magazynów energii wzrósł do 2 GW^[6]. W latach 2006–2015 nastąpiło podwojenie zainstalowanych mocy w energetyce odnawialnej na świecie. Obecnie wynosi ona blisko 2000 GW^[7].

Istotną rolę w osiągnięciu głębokiej redukcji emisji może również odegrać odejście od liniowego modelu cyklu życia produktu (od surowców przez dobro konsumpcyjne po śmieć) na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym. Niskoemisyjna transformacja okazuje się zatem spójna z szerszymi priorytetami rozwojowymi Polski. Wzrost innowacyjności odblokowuje potencjał wdrażania ekoinnowacji, które z kolei napędzają dalszą poprawę konkurencyjności gospodarki. Wdrożenie energooszczędnych, niskoemisyjnych technologii poprawia nie tylko efektywność wykorzystania zasobów naturalnych i obieg energii w gospodarce, lecz wpływa pozytywnie także na kapitał ludzki poprzez poprawę zdrowia obywateli i ograniczenie zasięgu ubóstwa. Warto ponadto podkreślić, że poważane, eksperckie instytucje są warunkiem sine qua non efektywnego przeprowadzenia niskoemisyjnej transformacji^[8].

Od kilku lat w dawnym Ministerstwie Gospodarki (teraz kompetencje te przejęło Ministerstwo Rozwoju) prowadzono prace nad projektem Narodowego programu rozwoju gospodarki niskoemisyjnej (NPRGN). Najpierw przygotowano założenia, a następnie, 4 sierpnia 2015 roku, kierownictwo resortu przyjęło projekt tego dokumentu.

Głównym celem określonym w NPRGN jest rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju. Opierać się ma on na koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym tworzonej poprzez:

• niskoemisyjne wytwarzanie energii – energia jest niezbędna na każdym etapie gospodarki o zamkniętym obiegu, stąd tak ważne jest, by pozyskiwać ją w sposób przyjazny środowisku i po możliwie najniższej cenie;
• poprawę efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, w tym odpadami, skutkującą redukcją odpadów na składowiskach i zwiększeniem stopnia ich powtórnego wykorzystania;
• rozwój zrównoważonej produkcji, obejmujący przemysł, budownictwo i rolnictwo – w obrębie tego celu istotne jest zidentyfikowanie działań przyczyniających się do wytwarzania produktów, które nie tylko są bardziej przyjazne środowisku, ale po zakończonym cyklu życia staną się ponownym zasobem;
• transformację niskoemisyjną w dystrybucji i mobilności, obejmująca sektor transportu i handlu;
• promocję wzorców zrównoważonej konsumpcji – bez zmian w sferze świadomości nie jest możliwe wykreowanie popytu na produkty przyjazne zdrowiu i środowisku, a tym samym przejście od gospodarki linearnej do gospodarki o obiegu zamkniętym.

Zgodnie z przyjętym modelem makroekonomicznym wdrożenie działań na rzecz transformacji niskoemisyjnej przekłada się na stopniowy spadek emisji z poziomu ok. 400 mln ton CO₂eq w 2010 roku do ok. 250 mln ton CO₂eq w 2050 roku. Oznacza to redukcję emisji na poziomie ok. 149 mln ton w stosunku do scenariusza bez podjęcia interwencji, co odpowiada spadkowi emisji na poziomie ok. 37% względem 2010 roku oraz 44% względem 1990 roku, w tzw. scenariuszu centralnym^[9]. Jak zapisano w tym dokumencie, aby dokonać transformacji niskoemisyjnej niezbędnym będzie wydanie ponad 60 mld zł^[10]. Należy wspomnieć, że przedstawione w dokumencie poziomy redukcji nie są spójne z celem UE redukcji emisji o 80–95% do 2050 roku w stosunku do 1990 roku. Samo powstanie dokumentu pokazało jednak, że strategiczne myślenie administracji publicznej o niskoemisyjnym rozwoju jest możliwe – wystarczy dobra wola polityczna.