Z uwagi na cel Unii Europejskiej dotyczący ograniczenia emisji gazów cieplarnianych tak, aby w 2050 została osiągnięta zerowa emisja netto, niezbędna jest dekarbonizacja wielu sektorów gospodarki, w tym w budownictwa. Zgodnie z raportem ONZ [1], sektor budowlany odpowiada za 38% globalnych emisji gazów cieplarnianych, z czego 10% dotyczy wbudowanego śladu węglowego zaś 28% operacyjnego śladu węglowego. Zgodnie z głosami ekspertów, jedną z odpowiedzi na redukcję emisji operacyjnych związanych ze zużyciem energii i paliw w czasie użytkowania budynków jest przeprowadzanie na szeroką skalę termomodernizacja budynków już istniejących.

W 2022 roku polski rząd przyjął Długoterminową Strategię Renowacji Budynków, która powinna znacząco przyspieszyć ten proces. Zgodnie z założeniami strategii, do roku 2050 ma zostać przeprowadzonych 7,5 mln inwestycji termomodernizacyjnych w zakresie budownictwa mieszkalnego jednorodzinnego [2]. Konieczne będzie również przejście na produkcję niskoemisyjnych materiałów i wyrobów budowlanych jak również ponowne wykorzystywanie materiałów w myśl idei gospodarki o obiegu zamkniętym, co pozwoli na zmniejszenie emisji wbudowanych tzw. śladu węglowego.

Działania mające na celu walkę z ubóstwem energetycznym są kluczowe: mimo że dostęp do przystępnej cenowo i czystej energii jest kluczowym celem zrównoważonego rozwoju, około 3 miliardy ludzi na świecie nie ma dostępu do nowoczesnych źródeł energii do gotowania, ogrzewania lub chłodzenia swoich domów. Pod koniec lutego druga edycja Międzynarodowego Tygodnia Działań na rzecz Ubóstwa Energetycznego (IEPAW) zgromadziła różnych interesariuszy w dziedzinie ubóstwa energetycznego.

Podczas sesji politycznej eksperci dyskutowali o tym, jak różne kraje radzą sobie z globalnym kryzysem energetycznym i jak rozwiązują problem ubóstwa energetycznego wśród swoich mieszkańców. Projekt JUSTEM był reprezentowany przez jego koordynatorkę, Dianę Süsser, która moderowała spotkanie wraz z: Michelle Hallack (konsultantka wykonawcza w Mercados- Aries International), Karla Cedano (szefowa działu innowacji i przyszłości w Instituto de Energías Renovables), Florencia Zabaloy (adiunkt, Universidad Nacional del Sur), Marco Peretto (młodszy ekspert w IEECP) i Christos Tourkolias (ekspert w dziedzinie analizy polityki energetycznej w Center for Renewable Energy Sources and Saving, Grecja / projekt ENPOR).

Oto 10 wniosków z sesji:

1. Światowy kryzys energetyczny pogłębił obawy o dostawy energii

Czy od czasu kryzysu energetycznego bardziej martwisz się o swoje dostawy energii?

• Tak: 48%
• Nie: 8%
• Częściowo: 45%

Sondaż przeprowadzony wśród uczestników sesji pokazał, że 93% z nich odczuwa większe obawy o dostawy energii od czasu globalnego kryzysu energetycznego. Ponieważ sytuacja polityczna zagraża bezpieczeństwu energetycznemu we wszystkich krajach, obawa o brak prądu nie jest już wyłączną cechą osób o niskich dochodach.

2. Różne interpretacje pojęcia ubóstwa energetycznego

Ubóstwo energetyczne nie dla wszystkich oznacza to samo, ponieważ istnieją różne jego definicje. Christos Tourkolias wyjaśnił złożone obliczenia stosowane w Grecji, aby stwierdzić  czy gospodarstwo domowe jest w ubogie energetycznie, czy nie. Michelle Hallack porównała Francję z Brazylią, aby pokazać, że znaczenie "ubogi energetycznie" różni się w zależności od regionu geograficznego: "Jeśli spojrzeć na 5% gospodarstw domowych o najniższych dochodach we Francji, zużywają one więcej energii elektrycznej niż przeciętne gospodarstwo domowe w Brazylii".

Wniosek? Niespójność w definicji ubóstwa energetycznego ma wpływ na politykę energetyczną, czyniąc ją mniej uniwersalną, a bardziej lokalną lub regionalną.

3. Bycie ubogim energetycznie nie wszędzie jest tak samo odczuwalne

Podczas gdy ubogie energetycznie rodziny na północy USA mogą walczyć o utrzymanie ciepła w swoich domach, ich odpowiednicy w Meksyku mogą z kolei zmagać się z  zapewnieniem chłodu w ich domach. W zależności od miejsca zamieszkania, ubóstwo energetyczne może być odczuwane w bardzo różny sposób.

W związku z tym pojawia się potrzeba opracowania polityki dostosowanej do warunków regionalnych, uwzględniającej specyfikę ludności, budynków, a nawet warunków pogodowych, co stanowi kolejne wyzwanie: nie tylko definicje ubóstwa energetycznego są różne, ale także jego konsekwencje.

4. Zmniejszenie zużycia energii nie zawsze jest wynikiem efektywnej polityki

Mimo że zużycie energii spada w wielu gospodarstwach domowych, Marco Peretto jest raczej ostrożnym optymistą. „W wielu przypadkach redukcja energii ma miejsce, ponieważ rosnące koszty energii powodują, że regularne zużycie przekracza dostępny budżet rodzinny: kiedy rodziny nie mogą już płacić za energię, którą wcześniej zużywały, jedynym wyjściem jest mniejsze zużycie.”

5. Nierejestrowany obrót energią ukrywa ubogie energetycznie gospodarstwa domowe przed statystykami

Karla Cedano wykorzystała przykład meksykański, aby udowodnić, że zjawisko korzystania tam z nieformalnego obrotu energią ukrywa ubogich energetycznie na dwa sposoby.

Z jednej strony gospodarstwa domowe, których zaopatrzenie w energię pochodzi zarówno z sieci formalnych, jak i nieformalnych, w oficjalnych statystykach jawią się jako "normalne", ponieważ rachunki za energię nie pochłaniają znaczącej części ich dochodów. Jednak gdyby te rodziny musiały płacić formalnie w całości za zużywaną energię, żyłyby w ubóstwie energetycznym.

Z drugiej strony, zbyt wiele gospodarstw domowych jest uzależnionych od nieformalnych dostaw energii, aby w ogóle mieć dostęp do energii. Nie żyją one w ubóstwie energetycznym - mają lodówki i kuchenki - a jednak nie byłoby ich stać na energię, gdyby musieli za nią płacić.

Jest to duże wyzwanie dla rządów. Czy powinny one zamykać nieformalne sieci energetyczne, pozostawiając setki rodzin bez dostępu do energii elektrycznej? A jeśli nie, to jak mogą dokładnie zmierzyć ubóstwo energetyczne w swoim kraju?

6. Rządy są wzywane do podjęcia większych działań w sprawie ubóstwa energetycznego

Czy uważasz, że minister energii w Twoim kraju działa wystarczająco w sprawie ubóstwa energetycznego?

• Tak: (3/33) 9%
• Nie: (21/33) 64%
• Częściowo: (9/33) 27%

Pomimo przyznania, że walka z ubóstwem energetycznym napotyka na poważne przeszkody, większość uczestników IEPAW obarcza odpowiedzialnością za brak działań rządy swoich państw. Florencia Zabaloy podała przykład Argentyny, gdzie pomimo tego, że kraj jest producentem gazu ziemnego, duża liczba gospodarstw domowych nie ma dostępu do gazu ziemnego i jest zmuszona do korzystania z droższych (i nie dotowanych) źródeł energii.

7. Ograniczenie ubóstwa energetycznego w wynajmowanych budynkach pozostaje przeszkodą

Czy bardziej sprawiedliwe jest zmuszanie lokatorów do płacenia za remont w domu, którego nie są właścicielami, czy zmuszanie właścicieli do płacenia za remont w domu, w którym nie mieszkają? Christos Tourkolias zaproponował system 50/50, w którym najemcy i właściciele dzielą się odpowiedzialnością za zwiększenie efektywności energetycznej wynajmowanych budynków. Marco Peretto stwierdził, że 100-procentowa stawka finansowania dla gospodarstw domowych o niskich dochodach "mogłaby zmienić bieg wydarzeń".

W rezultacie wszyscy zgodzili się, że należy znaleźć rozwiązanie tego problemu, ponieważ lokatorzy mogą być bardziej narażeni na ubóstwo energetyczne, nie mają bowiem nic do powiedzenia w sprawie działań interwencyjnych lub środków zwiększających efektywność energetyczną w ich domu..

8. Sieci społeczne mogą zwiększyć wykorzystanie środków służących poprawie efektywności energetycznej

Ubóstwo energetyczne nie musi być koniecznie związane z ubóstwem finansowym. Według Marco Peretto, zbyt wielu właścicieli domów nadal nie dostrzega korzyści płynących z inwestycji w poprawę efektywności energetycznej budynków, nawet jeśli mogą sobie na nią pozwolić. Problem ten, jak twierdzi, jest zwykle łatwiejszy do rozwiązania na obszarach wiejskich i w małych społecznościach: wystarczy, że jeden sąsiad zrobi coś w swoim domu, aby wzbudzić zainteresowanie innych;

9. Międzykontynentalny transfer wiedzy jest korzystny dla obu stron

Wdrożenie globalnej polityki energetycznej jest po prostu utopią; jednak Marco Peretto popiera się za międzykontynentalny transfer wiedzy. Dyskusja podczas IEPAW udowodniła, że ma rację: rozwiązania stosowane w jednym kraju mogą być inspiracją dla innych, a czasami wyzwania są podobne, mimo że dzieli je (dosłownie) ocean.

10. Nie ma (jednej) srebrnej kuli do walki z ubóstwem energetycznym

Jakie działania uważasz za najbardziej odpowiednie dla ubóstwa ?

• zwiększenie dostępu do niedrogiej energii (4/18) 22%
• promowanie efektywność energetyczną (5/18) 28%
• zainwestowanie w energię odnawialną (1/18) 6%
• zapewnienie edukacji energetycznej i wzmocnienie pozycji obywateli (3/18) 17%
• dotyczy kwestii systemowych, takich jak nierówność i brak dostatku (5/18) 28%

Pojedyncze rozwiązania, takie jak same inwestycje w energię odnawialną, nie wystarczą do rozwiązania problemu ubóstwa energetycznego. Zamiast tego uczestnicy wezwali do zastosowania innych, bardziej holistycznych środków, takich jak promowanie efektywności energetycznej w krajowych zasobach budowlanych oraz zajęcie się kwestiami systemowymi, takimi jak nierówność i brak dostępu do mieszkań w przystępnych cenach. W rzeczywistości polityka uwzględniająca kwestie społeczne, takie jak dostęp do niedrogiej energii i wzmocnienie pozycji obywateli, została uznana za wyższy priorytet niż inwestycje w odnawialne źródła energii.

W tym temacie Michelle Hallack podkreśliła pilną potrzebę umieszczenia interesów obywateli w centrum polityki energetycznej. "Nigdy nie widziałam uniwersalnej dotacji, która skupiałaby się na ubóstwie energetycznym" - przyznała, dodając, że środki te "zawsze spełniają inne interesy". "Ludzie nie są głównymi beneficjentami" - dodała .

Podsumowując, globalny kryzys energetyczny grozi pogłębieniem ubóstwa energetycznego i zepchnięciem kolejnych społeczności na margines. Rządy są wezwane do troski o swoich obywateli, do spojrzenia na ubóstwo energetyczne poza liczbami i do budowania wrażliwych społecznie polityk energetycznych, które stawiają ludzi na pierwszym miejscu. Zmiany systemowe w zakresie popytu i podaży energii są konieczne, aby rozwiązać problem ubóstwa energetycznego w perspektywie długoterminowej i zapewnić wszystkim dostępną i czystą energię.

Poniżej prezentujemy podsumowanie graficzne Międzynarodowego Tygodnia Działań na rzecz Ubóstwa Energetycznego (IEPAW):

Partnerzy biorący udział w projekcie „BUILD UP Skills II Poland” zapraszają do udziału w badaniu, którego celem jest poznanie opinii o stanie kwalifikacji i umiejętności wymaganych w obszarach energooszczędnego budownictwa, renowacji budynków, odnawialnych źródeł energii (OZE). Wyniki zostaną wykorzystane do opracowania strategii (tzw. mapy drogowej) podnoszenia kwalifikacji instalatorów i pracowników budowlanych w Polsce.

Ankieta zawiera pytania skierowane do pięciu grup respondentów będących przedstawicielami:

1. Pracodawców branży budowlanej;
2. Pracowników branży budowlanej;
3. Jednostek edukacyjnych (wszystkie poziomy) wspierających kształcenie i szkolenie kadr dla budownictwa (system szkolny i pozaszkolny);
4. Stowarzyszeń, fundacji i innych organizacji pozarządowych wspierające rozwój budownictwa;
5. Władz centralnych, samorządowych, organów regulacyjnych i decyzyjnych w sektorze edukacji, pracy lub budownictwa.

Badanie ma charakter anonimowy. Wyniki nie zawierają informacji pozwalających zidentyfikować respondenta.
Orientacyjny czas wypełnienia kwestionariusza wynosi 15 minut.

Badanie prowadzi Łukasiewicz – Instytut Technologii Eksploatacji.

W sprawie pytań prosimy o kontakt bezpośredni do dr Ireneusza Woźniaka Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Weź udział w badaniu: https://forms.office.com/Pages/ResponsePage.aspx?id=AbEFPv7G5UeC4cakELuVwEH4N_pT1TFChod3gKI59X5UQVRVQ0hTSExCNEVZVTlLM1FJWEk3VTVaQy4u

Głównym celem zmian w ustawie o efektywności energetycznej wdrożonych ustawą z 20 kwietnia 2021 r. jest regulacja rynku białych certyfikatów. Z katalogu przedsięwzięć poprawy efektywności energetycznej usunięto modernizację i wymianę instalacji spalania paliw objętych systemem handlu uprawnieniami do emisji. Zmieniono też metodykę wyznaczania energii finalnej, co wpływa na sposób wyznaczania energii pierwotnej, a to z kolei korzystnie oddziałuje na liczbę uzyskanych świadectw efektywności energetycznej.