Linearne podejście „pobierz ze środowiska – zużyj – wyrzuć”, które opierało się na łatwo dostępnych w dużej ilości zasobach – i nadal jeszcze na tym się opiera, choć dostęp do zasobów staje się ograniczony – jest nie do utrzymania na dłuższą metę. Coraz trudniej zapewniać ludziom godziwe warunki do życia oraz utrzymywać środowisko przyrodnicze w dobrej kondycji. Poprawa produktywności zasobów i efektywności energetycznej nie zmienia charakteru podejścia do problemów, opóźnia jedynie nieuniknioną katastrofę. Dlatego niezbędna jest zmiana całego systemu .

Gospodarka linearna[1]

Czym zatem jest gospodarka o obiegu zamkniętym? To taka gospodarka, która pozwala zachować możliwie jak najdłużej wartość dodaną produktów i wyeliminować odpady. Pozostają one jako zasoby w obrębie gospodarki. System pozwala na ich ponowne, wielokrotne wykorzystanie w sposób produktywny, tworząc w ten sposób wartość dodaną. Wymaga to zmian w każdym ogniwie łańcucha wartości. Zamknięty obieg to takie podejście, w którym już na etapie projektowania zapewnia się utrzymanie produktów, komponentów i materiałów w najwyższym stopniu użyteczności, a w każdym momencie cyklu – ich wartości. Zmiany następują kolejno: od fazy projektowania do nowych modeli biznesowych i rynkowych, od nowych sposobów przekształcania odpadów w zasoby do kreowania nowych wzorców zachowania konsumentów. Oznacza to zasadniczą zmianę systemową oraz wprowadzenie rozwiązań innowacyjnych nie tylko w technologiach, lecz także w zarządzaniu, organizacji społeczeństwa, metodach finansowania i polityce^[2].

Oto cechy globalnego, zamkniętego modelu gospodarczego^[3]:

• Oddziela się wzrost i rozwój od zużycia ograniczonych zasobów.
• Rozróżnia się i oddziela materiały techniczne od biologicznych oraz utrzymuje się ich najwyższą wartość w każdym momencie.
• Koncentruje się na skutecznym projektowaniu i stosowaniu materiałów, aby zoptymalizować ich przepływ i utrzymać lub zwiększyć zasoby techniczne i zasoby biologiczne.
• Zapewnia się rozwój innowacji w takich dziedzinach, jak projektowanie produktów, modele usług i przedsiębiorczości, żywność, rolnictwo oraz surowce i produkty biologiczne.
• Ustanawia się ramy i poszczególne części składowe gospodarki, aby zbudować odporny system, zdolny funkcjonować przez długi czas.

W gospodarce zamkniętego obiegu istnieje wyraźne rozróżnienie pomiędzy konsumpcją a użytkowaniem zasobów. Wynika z tego zasadnicza zmiana polegająca na tym, że wytwórca czy sprzedawca zachowuje prawo własności do swojego produktu tam, gdzie jest to możliwe. Dostarcza usługę klientowi (czyli satysfakcję z korzystania z produktu), przy czym nie chodzi tu o jednorazowe skonsumowanie. Ta zasadnicza zmiana ma istotne implikacje dla skutecznych i wydajnych systemów odbioru produktów, a także dla rozprzestrzeniania się produktowych oraz biznesowych modeli zachowania i praktyk. System stymuluje wytwarzanie coraz bardziej wytrzymałych produktów, łatwych do demontażu czy naprawy (remontu). Jednocześnie tam, gdzie jest to zasadne, prowadzi do przejścia od kupowania produktu do uzyskania usługi zapewniającej taką samą satysfakcję jak posiadanie produktu. Według Waltera Stahela, pioniera gospodarki o obiegu zamkniętym, obowiązujący model linearny spowodował odwrót od usługi na rzecz kupna produktu, co prowadzi do marnotrawstwa. W przeszłości w sytuacji niedoboru lub ubóstwa często stosowano strategie ponownego użycia i przedłużenia żywotności produktów, ale wiązało się to zazwyczaj z obniżeniem jego jakości. Dzisiaj gospodarka o obiegu zamkniętym staje się synonimem dobrego gospodarowania zasobami i inteligentnego zarządzania^[4].

Właściwa gospodarka o obiegu zamkniętym opiera się na kilku kluczowych zasadach, a mianowicie:

Projektowanie bez odpadów

Odpady nie mają prawa istnieć, gdy składniki biologiczne i techniczne (lub materiały), z których zaprojektowany jest produkt, przewidziane są do wykorzystania w cyklach biologicznych lub technicznych obiegu materiałów w następstwie demontażu lub zmiany funkcji. W większości materiały biologiczne są nietoksyczne i mogą być kompostowane, a materiały sztuczne, techniczne mogą być ponownie wykorzystane przy minimalnym zużyciu energii i pełnym odzysku.

Gospodarka o obiegu zamkniętym[5]

Budowanie odporności dzięki różnorodności

Modułowość, wszechstronność i adaptacyjność to cechy, które powinny być traktowane priorytetowo w niepewnym i szybko zmieniającym się świecie. Różnorodne systemy, z wieloma połączeniami na różnych poziomach, są znacznie bardziej odporne na szokowe, zewnętrzne zmiany niż systemy uproszczone, budowane jedynie z myślą o maksymalizacji zysku i jednorazowego efektu.

Dążenie do wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych

Systemy gospodarcze w ostatecznym rachunku powinny opierać się na energii odnawialnej. Każde działanie w obrębie gospodarki zamkniętego obiegu wymaga dokładnego przeanalizowania źródła energii zaangażowanej w produkcję czy dostarczenie usługi. Ważne jest, aby systemy rolnicze wykorzystujące energię słoneczną, a także korzystające aktualnie z paliw kopalnych, dążyły do ograniczania tych drugich. Warto podkreślić, że wprowadzenie ekologicznej reformy podatkowej, tzn. zmniejszenie opodatkowania pracy ludzkiej, a zwiększenie opodatkowania zużycia energii i konsumpcji materiałów, z założeniem neutralności budżetowej, znacznie przyspieszyłoby zmianę w kierunku gospodarki zamkniętego obiegu. Warto dodać, że przejście na energetykę odnawialną i zmiana systemu podatkowego prowadzą do wzrostu zatrudnienia. W 2015 roku liczba osób pracująca w energetyce odnawialnej na świecie wzrosła do 8,1 mln – to 5% więcej niż w roku poprzednim. Najwięcej osób zatrudnionych jest w energetyce słonecznej. Natomiast w Niemczech najwięcej osób zatrudnionych jest energetyce wiatrowej^[6].

Stosowanie myślenia systemowego

Zrozumienie, jak poszczególne części systemu wpływają na siebie i na całość modelu, i dostrzeżenie relacji między nimi mają kluczowe znaczenie. Elementy systemu są rozpatrywane z uwzględnieniem ich środowiskowego i społecznego kontekstu. Myślenie systemowe zwykle odnosi się do systemów realnego świata, które są nielinearne, bogate w sprzężenia zwrotne, współzależne. W takich systemach niedookreślone warunki wyjściowe ze sprzężeniami zwrotnymi prowadzą często do niespodziewanych konsekwencji, a rezultaty są nieproporcjonalne do wkładu. Takie systemy nie mogą być zarządzane w tradycyjny, linearny sposób, wymagają więcej elastyczności i łatwiejszego adaptowania się do zmieniających się warunków.